Jaarverslag 2022

2022 was het jaar waarin ik als voorzitter van uw rekenkamer mocht aantreden en kennismaakte  met een enthousiaste en kundige rekenkamer en ondersteuning. Maar meer nog met u en nader mocht kennismaken met de Zeeuwse politiek.

Wat goed is moet je koersteren en we gingen als vernieuwd bestuur verder op de ingeslagen weg.

Samen met het driemensschap namen we afscheid van oud-voorzitter Chris de Graaf. En we maakten bij wijze van kennismaking en voor het ophalen van potentiele onderzoeksonderwerpen een rondje langs de diverse Statenfracties.

Een zwarte schaduw boven 2022 voor de rekenkamer was het overlijden van onze collega Evi Domi in april. Sinds de oprichting in 2005 was zij al als management- en onderzoeksassistente verbonden aan de rekenkamer. Hoewel we wisten dat ze ernstig ziek was, kwam haar overlijden toch nog als een grote schok.

In 2022 leverden we een tweetal onderzoeken op en drie nieuwe onderzoeken werden opgestart. In dit jaarverslag kunt u daarover lezen.

Met dit jaarverslag nemen we ook afscheid van de ‘oude Staten’. Met onze aanspreekpunten binnen Provinciale Staten, de programmaraad en het driemensschap vonden in december 2022/januari 2023 evaluatieve gesprekken plaats. De input uit die gesprekken gebruiken we om ook in de nieuwe bestuursperiode Provinciale Staten van Zeeland goed te ondersteunen in haar kaderstellende, controlerende en volksvertegenwoordigende rol.

Statenleden die nu afscheid hebben genomen, in het bijzonder hen die onderdeel uitmaakten van de programmaraad en het driemensschap bedank ik voor de goede samenwerking en het vertrouwen in de afgelopen jaren. En we zien uit naar de voortzetting van de goede en prettige samenwerking met de blijvende en nieuw-gekozen leden van Provinciale Staten.  

Namens het bestuur van de rekenkamer Zeeland,

mr. G.A.A. (Marloes) van Rijswijk - van Mook

voorzitter

Conform het reglement van orde verantwoordt de rekenkamer Zeeland ieder jaar aan Provinciale Staten de werkzaamheden en bestedingen met betrekking tot het voorgaande jaar.

De rekenkamer Zeeland voert onafhankelijk onderzoek uit naar de doeltreffendheid, doelmatigheid en rechtmatigheid van het door de Provincie Zeeland gevoerde beleid. Daarmee versterkt de rekenkamer de kaderstellende en controlerende rol van Provinciale Staten. Het vergt voor Provinciale Staten tijd en deskundigheid om (beleids)onderzoek uit te voeren. Daarom ondersteunt de rekenkamer hierbij met als doel de rol van Provinciale Staten binnen het dualisme op Provinciaal niveau te versterken. De rekenkamer Zeeland is onafhankelijk en bestaat uit een bestuur, een ambtelijk secretaris en medewerkers.

In 2022 bood de rekenkamer een tweetal onderzoeken aan Provinciale Staten (PS)aan. Drie nieuwe onderzoeken werden in 2022 opgestart en zullen in 2023 aan PS worden aangeboden.

De rekenkamer Zeeland onderzocht of de Provincie Zeeland erin geslaagd is in de afgelopen vijf jaren stappen te zetten in het streven naar ‘volhoudbare landbouw’: “een sector die economische gezond is, kringlopen op een zo laag niveau sluit en produceert in evenwicht met de natuurlijke omgeving”. Samengevat waren de conclusies en aanbevelingen als volgt.

Geen Zeeuws keerpunt voor landbouwtransitie in de afgelopen vijf jaar. Wel voortgang en waardering.

De rekenkamer trekt de hoofdconclusie dat de provinciale doelstelling op het gebied van landbouw en transitie daarvan te algemeen was om harde uitspreken te kunnen doen over de realisatie van doelen. Bovendien blijken er weinig cijfers beschikbaar op Zeeuwse schaal die bruikbaar zijn om vast te stellen welke vooruitgang precies gerealiseerd is. Daarom heeft de rekenkamer hoofdzakelijk een beeld verkregen op basis van gesprekken met in- en extern betrokkenen bij het provinciale beleid. Dat beeld laat zien dat er de afgelopen jaren geen keerpunt brachten wat betreft landbouwtransitie of dat er een grote waarneembare versnelling was op dat terrein. Wel neemt zichtbaar het tempo toe waarin nieuwe technieken, veranderde inzichten en betere teeltmethoden beschikbaar komen. Er worden steeds kleine stapjes gezet. De wijze waarop de Provincie Zeeland zich inzette op het gebied van landbouw wordt over het algemeen door betrokken partijen positief gewaardeerd.

Nadruk op subsidies en begeleiden van gebieds- en beleidsprocessen.

De nadruk van de inzet door de provincie gericht op landbouw lag vanaf 2017 op het ondersteunen en stimuleren met subsidie van initiatieven. Ook ging er veel aandacht uit naar het begeleiden van beleids- en gebiedsprocessen, al dan niet met hulp van het provinciale kavelruilbureau. Op het vlak van beleid werd er samen met stakeholders een Zeeuws Uitvoeringsprogramma Landelijk Gebied opgesteld en een Zeeuws Deltaprogramma Zoet Water.

Regels om intensieve veehouderij tegen te gaan.

Op het stellen van regels door de Provincie lag in mindere mate de focus in het beleid. Daarbij maakt de rekenkamer wel de kanttekening dat regels van de Provincie op het gebied van het tegengaan van nieuwvestiging van intensieve veehouderij er mede toe geleid hebben dat de Zeeuwse landbouw een relatief gunstige uitgangspositie heeft met de stikstofproblematiek in vergelijking met andere Provincies. In Zeeland was de groei van de veestapel veel minder dan in andere Provincies het geval was door die regels die de Provincie stelde.

Circa 40 miljoen subsidie voor de landbouw in de periode 2017 - 2021.

Uit de analyse van de rekenkamer blijkt dat de Provincie Zeeland voor landbouw en transitie daarvan circa € 40 miljoen subsidie verstrekte in de periode 2017 t/m 2021. Dat bedrag is opgebouwd uit een deel eigen middelen en een deel Europees geld voor plattelandsontwikkeling (POP-3/leader). Bijna de helft van de Provinciale middelen werd aangewend om fysieke investeringen bij agrarische bedrijven te stimuleren, van landbouwmaterieel, zoals apparatuur voor precisielandbouw, machines voor spitten en zaaien en poten/planten tegelijk en spuit- en driftreductie. Circa een kwart van de Provinciale middelen werd uitgegeven aan projecten gericht op proeftuinen/pilots, het ontwikkelen van kennis of het delen daarvan. De Europese middelen die bij beschikking van Gedeputeerde Staten van Zeeland verstrekt werden als subsidie gingen voornamelijk naar fysieke investeringen van agrariërs, agrarisch natuurbeheer en niet productieve investeringen van het waterschap.

Verbeterpunten: doelen specificeren en monitoring en evaluatie versterken.

De rekenkamer ziet een aantal punten waarop Provinciale Staten het beleid kan versterken. Volhoudbare landbouw geeft als algemeen doel goed richting op hoofdlijnen aan het beleid, maar de rekenkamer vindt dat het teveel ontbrak aan uitwerking van wat de Provincie met welke budgetten binnen haar invloedssfeer wilde bereiken met het landbouwbeleid. Verder vindt de rekenkamer ook dat de Provincie meer de voortgang van beleid moet meten, daarover moet verantwoorden en daaruit lessen moet trekken.
 

De rekenkamer Zeeland deed vier aanbevelingen aan Provinciale Staten van Zeeland die heb ondersteuning bieden om de positie op het gebied van landbouwtransitie te versterken.

1. Bekrachtig als Provinciale Staten naast een algemene doelstelling op aangeven van Gedeputeerde Staten ook specifieke doelen op het gebied van landbouw en transitie daarvan, die de Provinciale rol nader inkaderen en te bereiken zijn voor de Provincie in samenwerking met partners.
2. Bekrachtig op aangeven van Gedeputeerde Staten duidelijk prestaties in de begroting waaraan transparant budgetten zijn gekoppeld.
3. Ga in gesprek met Gedeputeerde Staten over hoe de kaderstelling op het gebied van landbouwbeleid alsnog nader kan worden geconcretiseerd en hoe richting de toekomst Provinciale Staten betrokken kunnen blijven bij het doorlopen van de beleidscyclus.
4. Betrek monitoring en evaluatie nadrukkelijk bij de uitvoering van aanbeveling 3 en verzoek Gedeputeerde Staten bij monitoring en evaluatie de handvatten te gebruiken die zijn te herleiden uit het onderzoek van de rekenkamer.

De rekenkamer gaf op 16 september 2022 een technische presentatie aan leden van Provinciale Staten. Het onderzoeksrapport werd besproken in de vergadering van de Statencommissie Economie van 1 september. 

Bekijk het volledige onderzoeksrapport
 

De rekenkamer Zeeland is nagegaan of de adviezen van de commissie Balkenende uit 2016 zijn opgevolgd door de Provincie Zeeland en tot welke resultaten dit heeft geleid.

De hoofdconclusie die de rekenkamer uit het onderzoek trekt, is dat de opvolging van de adviezen van de commissie Balkenende Zeeland daadwerkelijk in de spreekwoordelijke stroomversnelling brachten. Daarbij plaatst de rekenkamer wel de kanttekeningen dat, om in deze stroomversnelling te blijven, het voor Zeeland van belang is de regionale samenwerking verder te continueren en te verbeteren en daarbij actief in te blijven zetten op het naar Zeeland halen van Rijksgelden. Op dit terrein doet de rekenkamer aan Provinciale Staten twee aanbevelingen.

Investeringsprojecten lopen voorspoedig

Een in het oog springend onderdeel uit het adviesrapport van de commissie Balkenende was het instellen van een investeringsprogramma ter stimulering van de Zeeuwse economie en ter verbetering van de Zeeuwse concurrentiepositie. De rekenkamer stelt nu vast dat de voorgenomen investeringen in uitvoering zijn genomen en dat deze projecten in de meeste gevallen voorspoedig verlopen of zelfs al zijn afgerond. 

Regionale concurrentiekracht verbetert

De commissie Balkenende stelde vast dat de bestuurskracht van de Regio Zeeland en de regionale samenwerking nogal te wensen overlieten. Zo was er tussen en binnen de Zeeuwse overheden (Provincie, gemeenten en Waterschap) een wildgroei aan overleggen en samenwerkingsverbanden ontstaan. Dit veroorzaakte een bestuurlijke drukte die ten koste ging van effectief en doelmatig samenwerken. En ook wisten de Zeeuwse overheden, het bedrijfsleven en de Zeeuwse (onderwijs)instellingen en organisaties elkaar onvoldoende te vinden. Dit alles maakte dat de Zeeuwse concurrentiekracht achter bleef ten opzichte van andere regio’s in Nederland.   

De rekenkamer constateert dat men elkaar in Zeeland nu steeds beter weet te vinden en het lukt om een gezamenlijke vuist te maken. Dit vooral door de instelling van het Overleg Zeeuwse Overheden (OZO) en van de Economic Board, al is die bestuurlijke samenwerking in Zeeland nog steeds broos en kan er tussen de verschillende sectoren nog wel beter worden samengewerkt. 

Meer samenhang in aanpak leefbaarheidskwesties

De commissie Balkenende trof een nogal gefragmenteerde aanpak van de leefbaarheidskwesties aan in Zeeland. De rekenkamer constateert dat deze situatie inmiddels verbeterd is. Zoals de commissie ook adviseerde, wordt door de Provincie nu gewerkt aan een sociale en leefbaarheidsagenda. In deze ‘Agenda Brede Welvaart’ wordt verder veel meer en in samenhang invulling gegeven aan de aanpak van de verschillende thema’s rondom leefbaarheid.

Financiële benadeling grotendeels opgeheven

Jaarlijks liep de Provincie veel Rijksgeld mis door een ‘weeffout’ in het verdeelmodel van het Provinciefonds, dat de grootste inkomstenbron van de Provincie Zeeland is. Dat verdeelmodel kortte Zeeland op de uitkering vanwege de voormalige dividendinkomsten uit energiebedrijf Delta. Delta keerde destijds echter een veel lager of zelfs geen dividend meer uit, waardoor de korting als onterecht werd beschouwd.  Op advies van de commissie Balkenende werd een andere commissie (de commissie Jansen) ingesteld, die hierover een advies uitbracht aan het Rijk en aan de andere Provincies. Dat advies leidde er weer toe dat de korting op de bijdrage aan Zeeland uit het Provinciefonds voor het grootste deel ongedaan gemaakt werd. De rekenkamer constateert dan ook dat het advies van de commissie Balkenende ook hier adequaat een vervolg heeft gekregen.
 

Het onderzoeksrapport werd besproken in vergadering van de Statencommissie Economie op 1 juli 2022.           
 

Bekijk de rekenkamerbrief

Doeltreffendheid subsidies

In het onderzoeksprogramma 2022/2023 heeft de rekenkamer een onderzoek naar de doeltreffendheid van de Subsidieverstrekking door de Provincie Zeeland opgenomen. Met dit onderzoek wil de rekenkamer Provinciale Staten ondersteunen bij hun kaderstellende en controlerende rol op het gebied van subsidieverlening door te bepalen of subsidies door Gedeputeerde Staten doeltreffend worden toegekend, verstrekt en vastgesteld. En of Provinciale Staten daarover goed worden geïnformeerd. De oplevering van het onderzoeksrapport is voorzien voor het derde kwartaal van 2023. 

Bekijk de startnotitie

Cyberveiligheid

Het onderzoek geeft inzicht in welke mate Gedeputeerde Staten adequaat uitvoering geven aan het provinciale cyberveiligheidsbeleid, de normen daarvoor en de verantwoording daarover. Daarmee beoogt de rekenkamer de kaderstellende en controlerende rol van Provinciale Staten te versterken. Tevens beschrijft het onderzoek de stand van zaken wat betreft cyberveiligheidsbeleid bij een aantal verbonden partijen, te weten de RUD Zeeland, NV Westerscheldetunnel en Westerscheldeferry BV. De oplevering van het onderzoeksrapport is voorzien voor het tweede kwartaal van 2023.

Bekijk de startnotitie
 

Rode draden

De rekenkamer wil met dit onderzoek de nieuwe Statenleden (verkiezingen 2023) van Zeeland adviseren. Daarnaast is het voor de rekenkamer ook een evaluatie van het eigen werk in de afgelopen periode. Om meer inzicht te krijgen in het effect van het rekenkamerwerk zijn de resultaten zelf het object van onderzoek. De rekenkamer kijkt daarbij naar rode draden in de conclusies en aanbevelingen in de onderzoeksrapporten van de rekenkamer in de afgelopen bestuursperiode. Met rode draden wordt gedoeld op de meer structurele zaken waar ruimte voor verbetering kan liggen en eventuele patronen die blijken uit de meta-analyse van de rekenkameronderzoeken. Ook de opvolging en afwikkeling van aanbevelingen is een onderdeel dat bij deze analyse wordt betrokken. Hierin kunnen eveneens verbeterpunten liggen. In 2014 publiceerde de rekenkamer eerder onderzoek naar de opvolging van de aanbevelingen in de periode 2005 t/m 2013. De oplevering van het onderzoeksrapport is voorzien voor het tweede kwartaal van 2023. 

Bekijk de startnotitie

Samenstelling bestuur

Sinds 1 januari 2022 bestaat het bestuur van de rekenkamer Zeeland uit mevrouw mr. G.A.A. van Rijswijk - van Mook  (voorzitter), de heer drs. H.J.W. Verdellen en mevrouw T. Groenendijk-de Vos MA.

Mevrouw van Mook is per 1 januari 2022 als voorzitter benoemd tot 31 december 2027. De heer Verdellen is verbonden aan de rekenkamer sinds 1 januari 2017 en werd per 1 januari 2023 herbenoemd als lid tot 31 december 2028. Mevrouw Groenendijk-de Vos werd per 1 november 2018 benoemd als lid tot 31 oktober 2024.

In beginsel zijn alle drie de bestuursleden herbenoembaar na het verstrijken van de thans lopende periodes van steeds zes jaar.

Ambtelijke bezetting

De secretaris van de rekenkamer is de heer drs. A. Maas.

De ambtelijke bezetting van de rekenkamer bestaat verder uit de heer drs. ing. M.L.M. Dobbelaer (onderzoeker) en tot april 2022 mevrouw E.E.I.A. Dombi (secretariële ondersteuning).

In 2022 heeft de rekenkamer tijdelijk gebruik mogen maken van de ondersteunende diensten van mevrouw C. Janse. Inmiddels heeft mevrouw Janse weer een andere functie aanvaard.

Sinds juni 2022 is mevrouw A. Oppeneer MSc het bureau van de rekenkamer als onderzoeksassistente komen versterken.

Programmaraad

De Programmaraad van de rekenkamer fungeert als klankbord om ons werk zo effectief mogelijk te laten aansluiten bij de behoeften van Provinciale Staten. De Programmaraad fungeert zodanig als spreekbuis van Provinciale Staten.

In 2022 bestond de Programmaraad uit de volgende leden van Provinciale Staten:

• G.W.A. Temmink (voorzitter)
• E.E.P.M. Heerschop
• ir. J.H. Verburg
• D. de Clerck
• M.J.J. Janssens

Het secretariaat van de Programmaraad wordt gevoerd door de rekenkamer. Een vertegenwoordiger vanuit de Statengriffie neemt deel aan de bijeenkomsten van de Programmaraad.

Onderzoeksprogramma

Conform het reglement van orde stuurt de rekenkamer Zeeland ieder jaar in december het onderzoeksplan voor het nieuwe jaar ter kennisneming naar Provinciale Staten en het college van Gedeputeerde Staten. Link

De inventarisatie van nieuwe onderzoeksonderwerpen wordt voorbereid door de rekenkamer. Onder andere door in gesprek te gaan met de diverse Statenfracties, het college en met de Auditcommissie. Vervolgens wordt de groslijst aan onderzoeksonderwerpen besproken in de Programmaraad.

Omdat de rekenkamer haar nieuwe voorzitter wilde betrekken bij het opstellen van het onderzoeksprogramma 2022 en tevens met het oog op eindigende bestuursperiode (2019-2023) had de ronde langs de fracties, uitgevoerd in januari en februari 2022 betrekking op een onderzoeksprogramma dat zowel 2022 als 2023 besloeg.

Na de zomer van 2023 zal een nieuwe ronde langs de fracties worden ingepland in lijn met de reguliere cyclus voor het onderzoekprogramma 2024.

Zeeuwse kring van rekenkamers

In 2019 is samen met de Nederlandse Vereniging van Rekenkamers en rekenkamercommissies (NVRR) en de gemeentelijke rekenkamers in Zeeland begonnen met een rekenkamerkring Zeeland. De bedoeling was om ongeveer twee keer per jaar samen te komen om als Zeeuwse rekenkamers kennis en ervaringen uit te wisselen. 

Sinds 2020 vonden deze bijeenkomsten vanwege de coronamaatregelen echter niet plaats. Een herstart van de Kring Zeeland heeft nog niet plaatsgevonden. In het najaar van 2023 willen we, samen met de Algemene Rekenkamer de kring Zeeland een vervolg geven. Met daarbij nadrukkelijk aandacht voor de gezamenlijke opgaven van de rijksoverheid en de regio’s.

Samenwerking met andere Provinciale Rekenkamers

De rekenkamer Zeeland voert, zowel ambtelijk als bestuurlijk niveau op regelmatige basis overleg met de andere Provinciale rekenkamers in Nederland.

Naast de Rekenkamer Zeeland betreft dat de Randstedelijke Rekenkamer (Zuid-Holland, Noord-Holland, Utrecht en Flevoland), de Zuidelijke Rekenkamer (Noord-Brabant en Limburg), de Rekenkamer Oost Nederland (Gelderland en Overijsel) en de Noordelijke Rekenkamer (Drenthe, Groningen en Fryslân).

Doel van dit P5-overleg is het uitwisselen van kennis en ervaringen. In een aantal gevallen werd ook samen opgetrokken in gezamenlijke onderzoeken zoals in het onderzoek naar engergietransitie uit 2018.  

Inrichting en regelgeving

Provinciewet
Provincies zijn op grond van de Provinciewet verplicht om een rekenkamer te hebben. Lees meer hierover via deze link.

Verordening rekenkamer Zeeland
De inrichting van de rekenkamer Zeeland is vastgelegd in een Verordening. Lees meer hierover via deze link.

Reglement van orde
De gang van zaken in en om de rekenkamer Zeeland is vastgelegd in het Reglement van Orde. Lees meer hierover via deze link.

Wet open overheid (Woo)
Op 1 mei 2022 is de Wet open overheid (Woo) in werking getreden. De Woo vervangt de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) en is een belangrijke stap naar een transparante(re) overheid. Iedereen heeft recht op toegang tot publieke informatie en de Woo regelt dit recht van burgers op informatie. Het uitgangspunt hierbij is dat overheidsinformatie openbaar is, tenzij er een reden is waarom dat niet kan.

De rekenkamer Zeeland maakt als bestuursorgaan zelf informatie actief openbaar, denk hoofdzakelijk aan de onderzoeken die ze uitvoert. Daarnaast kan iedereen de rekenkamer Zeeland ook vragen om bepaalde informatie (op verzoek) openbaar te maken. Deze pagina geeft aan hoe en bij wie een Woo-verzoek ingediend kan worden.

Meer over de wijze waarop de rekenkamer de Woo heeft ingebed is via deze link na te lezen op de website van de rekenkamer.

Gegevensbescherming (AVG)
Op 25 mei 2018 is de Wet Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) in werking getreden. De rekenkamer Zeeland is als z.g. gegevensverwerker gehouden een aantal maatregelen te treffen.

Meer over de wijze waarop de rekenkamer de AVG heeft ingebed is via deze link na te lezen op de website van de rekenkamer.

Financiën

Het jaarlijkse vaste budget van de rekenkamer bedraagt (peil Provinciale begroting 2022) € 329.000. Daarbovenop werd vanuit 2021 € 36.000 aan niet aangewend onderzoeksbudget naar 2022 overgeheveld.

Van dat totaalbudget van € 365.000 werd door de rekenkamer in 2022 € 310.000 aangewend.

Keuzes ten aanzien van de afronding van onderzoeken uit 2021 en de uitvoering van het onderzoeksprogramma 2022/2023 maakten dat in 2022 niet het gehele onderzoeksbudget door de rekenkamer werd aangewend.

Voor de niet bestede middelen van het onderzoeksbudget rekenkamer wordt via het bestedingsvoorstel van Gedeputeerde Staten bij de Provinciale Jaarrekening 2022 (juni 2023) aan Provinciale Staten verzocht om € 55.000 als onderzoeksbudget voor de rekenkamer te herbestemmen uit het jaarrekeningresultaat 2022 en over te hevelen naar 2023. In 2023 zijn vier onderzoeken voorzien. Waarbij dit onderzoeksbudget noodzakelijk is.